A name who argued that one cannot be universal without being national, who responded to those who said, “Cinema is a festival,” that “Cinema is a culture,” who maintained his independence despite everything as a dissenting intellectual, who could also be a director who provoked discussion and debate with his writings on cinema, was made to pay the price for not cooperating, for standing in a contradictory position with his thought and cinema, for declaring certain film circles the “Istanbul Culture Mafia” in a country where creativity is taken over by the concept of rationality, and thus was rendered unable to make films in Yeşilçam before reaching the age of fifty.
The speech he delivered in 2004 upon receiving the Ministry of Culture and Tourism's Grand Prize for Culture and Arts from the President reflected the sorrow of a combative, ill-tempered director, an intellectual, a lonely man whose cinema had not been understood and had not found the recognition it deserved: "Throughout my life, I have never been a member of any organization or association other than the Cinema Workers' Union and the Cinema Directors' Association, which I founded. I have never been a supporter, advocate, or defender of any ideology or ism. Even though I have never encountered a positive attitude from any government, I have never been resentful of my state or my nation."
Metin Erksan neden öldürüldü?
(...)1947’den bu yana gazetelerde ve dergilerde sinema makaleleri yazan, üniversite öğrencisi olduğu 1950’de Yusuf Ziya Ortaç’ın “Binnaz” adlı eserini senaryolaştırarak sinemaya adım atan, “Kamera” müstear adıyla Dünya gazetesinde film eleştirileri yazdığı 1952’de, ilk filmi “Aşık Veysel’in Hayatı-Karanlık Dünya”yı çeken, Bedri Rahmi Eyüboğlu’nun yazdığı senaryonun çekiminde, tamamı TKP’li olan bir oyuncu kadrosu oluşturan, ilk filmiyle sansürün gazabına uğrayan ‘bir isim’di.
Peyami Safa’nın “Server Bedii” takma adıyla yazdığı “Beyaz Cehennem”i, Halide Edip Adıvar’ın “Yol Palas Cinayeti”ni sinemaya uyarlayan, ömrü boyunca Türk Edebiyatı’nın önemli metinlerini senaryolaştırma çalışmalarından vazgeçmeyen de O’ydu…
’50′li yıllarda birçok sinemacı ve entelektüelin burun kıvırdığı Osmanlı’yı bir sosyolog titizliğiyle incelediği “Dokuz Dağın Efesi”ni Türk Sineması’na armağan eden; setlerde sigara paketlerine senaryo yazılan yıllarda akademisyen titizliğiyle, uzun araştırmalar sonucu yazdığı metinlere hayat veren, neredeyse çektiği tüm filmlerin senaryosunu kendisi yazan da ‘bir isim’di.
Türk Sinema Sanatçıları Derneği’nin kurulmasına öncülük eden, Türkiye Sinema İşçileri Sendikası’nı ve Film Rejisörleri Derneği’ni kuran, kurulma aşamasında destekleyip arşivinin oluşturulmasına katkıda bulunduğu İDGSA Sinema-TV Enstitüsü’nde -Türkiye’de ilk sinema eğitimini bu kurum verdi- “Sinema Kuramı” dersleri veren de O’ydu…
Şoför Nebahat, Mahalle Arkadaşları, Hicran Yarası, Çifte Kumrular, Sahte Nikah, Ateşli Çingene, Feride, Hicran, Makber, Keloğlan ve Can Kız, İstanbul Kaldırımları, Süreyya, Dağdan İnme gibi ticari filmler bir yana; William Peter Blatty’nin yazıldığı dönemde bestseller olan romanından uyarlayıp teknik imkansızlıklar içinde çektiği gerçek anlamda ilk Türk korku filmi “Şeytan” bir yana; gösterime girdiği yıllarda anlaşılamayıp yıllar sonra “başyapıt” olduğuna hükmedilen “Kuyu” bir yana; imza atma cesareti gösterdiği Türk Sineması’nın en ilginç deneysel filmi Kadın Hamlet bir yana; sinema tarihimizin ilk toplumsal gerçekçi filmi “Gecelerin Ötesi”ni, sansür karşısında verdiği mücadeleden zaferle çıkarak “Yılanların Öcü”nü izleyicisiyle buluşturan; “Acı Hayat” filmi sonraki yıllarda başka yönetmenlerce de tekrar tekrar çekilen, “Suçlular Aramızda” ile seyircisine beylik sinema kalıplarının, klişeleşmiş metaforların ötesinde bir dünya sunan ‘bir isim’di.
Dünyaya Türk Sineması’nın varolduğunu duyuran “Susuz Yaz"da, adı hiç duyulmamış oyuncularla çalışıp star sistemini yerle bir eden, sinemamıza ilk uluslararası ödülü kazandıran, 1965 seçimlerinde TİP listesinden İstanbul Bağımsız Milletvekili adayı olan; kısacası Türkiye’nin temel siyasal düşünce doğrultusu ile hiçbir zaman uyumlu olmayan da O’ydu.
Oyunun ilk perdesinde olan ise şuydu: Daha 1 yıl önce, 35 yaşında ülkesine ilk uluslararası ödülü kazandıran rejisör, başladığı filmi bitirebilmek için ev eşyalarına varıncaya dek satmış, nihayet filmi tamamladığında gösterecek sinema salonu bulamamıştı. Birkaç özel gösterimde kısıtlı bir izleyiciye sunulabilen “Sevmek Zamanı”na, Türk sinema çevrelerinde “psikiyatrik bir vaka” diyenler de olmuştu, “başyapıt” diyenler de… (Fransız sinema tarihçisi Sadoul, sinemada sert bir sınıf çatışmasının en net göründüğü metin olarak Sevmek Zamanı’nı göstermişti.) Filmi değerlendirme konusunda fikir ayrılığına düşenler, “Bu film toplumsal sorunları çözme, Türk Sineması’na yeni bir şeyler getirme gibi savlardan uzak, sadece insanın dramını anlatmaktadır” diyen, “Yalnız kendim için film çekerim” sözleriyle meydan okuyan yönetmeni kınama konusunda hemfikirdiler. Ne de olsa toplumcu fikirler modaydı, varsın o yönetmen sinemada siyasetin esamesi okunmazken, TKP’li oyuncularla çektiği filmi sansüre ve yapımcıların insafına kurban versin; varsın ilk toplumcu-gerçekçi Türk filmini yapsın, varsın dünyanın en saygın-en önemli sinema ödülünü alsın… “Kendi için film çekmek”, sonradan sinemacıların diline pelesenk olurken; siyasette de, sanatta da toplumunun önünden gitmenin talihsizliğini yaşayan ‘bir isim’di.
Milli olunmadan evrensel olunamayacağını savunan, “Sinema bir şenliktir” diyenlere, “Sinema bir kültürdür” cevabını veren, muhalif bir aydın olarak her şeye rağmen bağımsızlığını koruyan, sinema üzerine yazılarıyla da tartışan- tartıştıran bir yönetmen olabilen ‘bir isim’e; yaratıcılığın rasyonellik kavramıyla teslim alındığı bir ülkede, işbirliği yapmamanın, düşünce ve sinemasıyla aykırı bir yerde durmanın, bazı sinema çevrelerini “İstanbul Kültür Mafyası” ilan etmenin bedeli böyle ödetilmiş, ellisine varmadan Yeşilçam’da film yapamaz hale getirilmişti.
Sinema filmi çekemediği yıllarda; Sait Faik Abasıyanık, Kenan Hulusi, Samet Ağaoğlu, Sabahattin Ali ve Ahmet Hamdi Tanpınar’ın birer hikayesini TRT için filme aldığında; çok sevdiği tutku, saplantı temaları üzerinde yoğunlaşan ve ağır temposu seyirci tarafından anlaşılamayan bu filmler, tartışmalara yol açmıştı. Ve tartışmalar, ‘bir isim’in, “Kemal Tahir’den sonra Türk Edebiyatı ancak kese kağıdı olur” sözüne karşılık, TYS Genel Başkanı Aziz Nesin’in, “ …’in düşünme ve yaratma özgürlüğü elinden alınmalıdır” açıklamasıyla son bulmuş, perde işte böyle kapanmıştı. Gelin görün ki, ‘bir isim’, sinema yap(a)madığı zamanlarda da, sinema üzerine, Türkiye üzerine düşünmeye devam etti. “Atatürk Filmi”, “Avrupa Topluluğu”, “Türk-Yunan İlişkileri” kitaplarını yazdı. Tartışılan bir aydın ve yönetmen olmayı sürdürdü.
2004’te Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’nü Cumhurbaşkanı’nın elinden alırken yaptığı konuşma, sineması anlaşılamamış ve hak ettiği yeri bulamamış kavgacı, hırçın bir yönetmenin, entelektüel bir aydının, yalnız bir adamın hüznünü yansıtıyordu: “Hayatım boyunca kendi kurduğum Sinema İşçileri Sendikası ve Sinema Yönetmenleri Derneği dışında hiçbir örgüte, derneğe üye olmadım. Hiçbir ideoloji, hiçbir izm yanlısı, yandaşı, savunucusu da olmadım. Hiçbir hükümet tarafından olumlu bir tutumla karşılaşmamış olsam dahi, devletime ve milletime küsmedim.”
Varsın ticari filmlerinden gayrısına tv kanallarımız burun kıvırsın, varsın bazı filmleri arşivlerde dahi bulun(a)masın, varsın tezgahlarda filmlerinin DVD’leri- VCD’leri satılmasın; ‘bir isim’ dimdik ayakta, karşımızda duruyor, yaşıyor. Türk Sineması varoldukça da yaşamaya devam edecek… Bugün O’nu yok sayma gücüne sahip olanlar da dahil, hiçbirimiz, O’nun adını tarihten silmek kudretine sahip değiliz.
Her dakika calib-i hayret menazır arzeder
Bir temaşa hane-i ibretnümadır perdemiz
Kaynak: Reyhan Yıldız, tiyatro.net, 2007
Ismail Metin Karamanbey
Awards
Golden Boll Award for Best Director (1969),Golden Orange Honorary Award (1987)
Movies
Dry Summer, Time to Love, Seytan, The Angel of Vengean, Dokuz Dagin Efesi
Posts
